Báo cáo mới nhất từ Hiệp hội Công nghiệp Năng lượng Mặt trời châu Âu (SPE)
Báo cáo mới nhất từ Hiệp hội Công nghiệp Năng lượng Mặt trời châu Âu (SPE) mang tên “Triển vọng thị trường điện mặt trời toàn cầu (giai đoạn 2023 – 2027)” đã được công bố. Báo cáo này tập trung vào thị trường năng lượng mặt trời ở Đông Nam Á và Việt Nam trong giai đoạn từ 2023 đến 2027. Dưới đây là một số điểm nổi bật từ báo cáo:
Năm 2022 đã chứng kiến sự tăng trưởng ấn tượng trong lĩnh vực năng lượng mặt trời, với 239 GW công suất mới được kết nối vào lưới điện toàn cầu, đạt mức tăng trưởng cao nhất từ năm 2016. Tổng công suất lắp đặt toàn cầu đã vượt qua ngưỡng Terawatt vào đầu năm 2022 và đạt gần 1,2 TW vào cuối năm, tăng 25% so với năm 2021.
Năng lượng mặt trời đã chiếm 2/3 tổng công suất năng lượng tái tạo mới được lắp đặt vào năm 2022 và có tốc độ tăng trưởng cao nhất về sản lượng điện so với bất kỳ công nghệ sản xuất điện nào (24%). Tuy nhiên, năng lượng mặt trời điện toàn cầu chỉ đáp ứng được 4,5% nhu cầu, trong khi hơn 70% được cung cấp bởi các nguồn không tái tạo.
Phát triển hệ thống lắp đặt điện mặt trời
Năm 2022 đã chứng kiến nhiều biến động lớn trong chuỗi cung ứng, ảnh hưởng kéo dài của Covid-19 và áp lực lạm phát do cuộc chiến ở Ukraine, khiến chi phí sản xuất điện quy dẫn (LCOE) của năng lượng mặt trời tăng lần đầu tiên trong hơn một thập kỷ. Tuy nhiên, tổng thể vẫn rẻ hơn đáng kể so với nhiên liệu hóa thạch, cũng như điện hạt nhân mới và đã bắt đầu giảm trong những tháng gần đây và dự kiến sẽ sớm quay trở lại mức trước khủng hoảng.
Trung Quốc đã lắp đặt kỷ lục năng lượng mặt trời vào năm 2022, với gần 100 GW được bổ sung chỉ trong một năm và tốc độ tăng trưởng hàng năm khổng lồ, với 72%. Hoa Kỳ xếp thứ hai, mặc dù công suất lắp đặt mới giảm 6% hàng năm xuống còn 21,9 GW. Ấn Độ xếp thứ ba, với 17,4 GW công suất lắp đặt mới và mức tăng trưởng 23%. Brazil và Tây Ban Nha cũng nằm trong top 5 quốc gia lắp đặt năng lượng mặt trời nhiều nhất năm 2022.
Theo dự báo của SPE, 341 GW công suất năng lượng mặt trời mới sẽ được lắp đặt trên toàn thế giới vào năm 2023, tương đương với mức tăng trưởng 43%. Việc triển khai nguồn điện này dự kiến sẽ tiếp tục trong 4 năm tiếp theo, với 401 GW được bổ sung vào năm 2024 và đạt 617 GW vào năm 2027. Điều này sẽ nâng tổng công suất vận hành lên trên 2 TW vào đầu năm 2025 và 3,5 TW vào cuối năm 2027.
Đông Nam Á, với sự hỗ trợ của Hội đồng Năng lượng Mặt trời Toàn cầu (GSC)
Đông Nam Á, với sự hỗ trợ của Hội đồng Năng lượng Mặt trời Toàn cầu (GSC), được dự báo sẽ tăng lên 3,8 GW trong năm 2023, tăng 13% so với năm 2022 và tiếp tục tăng lên 13,3 GW vào năm 2027. Đây là một khu vực đáng chú ý trong bối cảnh năng lượng toàn cầu, với Việt Nam, Malaysia và Philippines dẫn đầu trong việc triển khai năng lượng tái tạo.
Cung ứng điện mặt trời trong khu vực Đông Nam Á
Các chính phủ ở Đông Nam Á đã đặt ra những mục tiêu năng lượng tái tạo đầy tham vọng. Các quốc gia trong khu vực này đang dẫn đầu trong việc đặt ra mục tiêu tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo trong cơ cấu năng lượng của họ trong thập kỷ tới. Đến năm 2022, công suất năng lượng mặt trời đang hoạt động ở Đông Nam Á được ước tính đạt gần 32 GW, tăng 12% so với năm trước. Phần lớn công suất này đã được lắp đặt chỉ trong một năm (2020) – khi các điều kiện chính sách thuận lợi đã thúc đẩy sự tăng vọt trong việc bổ sung công suất, với Việt Nam dẫn đầu trong khu vực. Mặc dù thị trường đã giảm trong hai năm qua, nhưng vẫn có triển vọng tăng trưởng tích cực do công suất mới được phân bổ tốt ở các quốc gia khác nhau và thị trường khu vực không còn phụ thuộc vào một nước đóng góp duy nhất.
Sự tăng trưởng nhanh chóng về công suất năng lượng mặt trời là do một số yếu tố (bao gồm khung chính sách thuận lợi, ưu đãi tài chính hấp dẫn và chi phí công nghệ giảm). Nhiều chính phủ đã công bố các gói kích thích và kế hoạch phục hồi xanh ưu tiên đầu tư vào năng lượng tái tạo. Điều này đã góp phần hơn nữa vào sự tăng trưởng công suất năng lượng mặt trời trong khu vực. Một yếu tố góp phần khác là nhu cầu điện ngày càng tăng ở khu vực Đông Nam Á, do tăng trưởng kinh tế, quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa và tăng trưởng dân số nhanh chóng. Do đó, các nước Đông Nam Á đã bắt đầu lồng ghép năng lượng mặt trời vào các chính sách và kế hoạch năng lượng dài hạn của mình.Cuối cùng là nguồn tài nguyên năng lượng mặt trời dồi dào. Khu vực này có bức xạ mặt trời trung bình khoảng 5 kWh/m2/ngày – điều này cho thấy tiềm năng to lớn trong việc khai thác để đáp ứng nhu cầu năng lượng.
Tiềm năng của điện năng lượng mặt trời
Trong thời gian gần đây, các hợp đồng mua bán điện (PPA) giữa bên mua tư nhân và nhà sản xuất năng lượng tái tạo cũng đã xuất hiện.
Năng lượng mặt trời trên mái nhà cũng đang có đà phát triển mạnh ở khu vực Đông Nam Á, do nhu cầu ngày càng tăng về các giải pháp năng lượng sạch, phi tập trung và chi phí của công nghệ giảm. Cơ chế giá điện hỗ trợ ‘FIT 2’ của Việt Nam, có hiệu lực từ tháng 5 đến tháng 12 năm 2020, đưa ra mức giá rất hấp dẫn cho hệ thống năng lượng mặt trời trên mái nhà, cao hơn giá bán lẻ điện trung bình. Trong khoảng thời gian giới hạn này, hơn 7 GW công suất năng lượng mặt trời trên mái nhà đã được lắp đặt.
Việc lắp đặt năng lượng mặt trời nổi trên mặt nước đã và sẽ là một giải pháp đầy hứa hẹn và sáng tạo ở khu vực, đặc biệt là ở các quốc gia có quỹ đất hạn chế cho các dự án quy mô lớn.
Chuỗi giá trị quang điện ở khu vực Đông Nam Á đã có sự tăng trưởng và đa dạng hóa đáng kể trong những năm gần đây, đồng thời một số xu hướng đã xuất hiện, tiếp tục định hình bối cảnh chuỗi cung ứng quang điện trong khu vực. Các quốc gia như: Malaysia, Thái Lan, Việt Nam đã nổi lên như những quốc gia đóng vai trò quan trọng trên thị trường sản xuất PV toàn cầu, đặc biệt là sản xuất mô-đun và tấm panel mặt trời. Các quốc gia này đã thu hút đầu tư từ cả các công ty trong nước và toàn cầu để nâng cao năng lực sản xuất PV, cũng như tạo việc làm trong lĩnh vực này.Những thách thức trong phát triển năng lượng mặt trời khu vực Đông Nam Á:
Thứ nhất: Cơ sở hạ tầng lưới điện. Những hạn chế về cơ sở hạ tầng lưới điện đặt ra thách thức lớn cho việc triển khai trên quy mô lớn. Nhiều quốc gia trong khu vực có cơ sở hạ tầng lưới điện cũ, không được đổi mới để phù hợp với tính chất biến đổi và phi tập trung của năng lượng mặt trời. Việc thiếu năng lực lưới điện cùng với sự kết nối không đầy đủ giữa các quốc gia có thể dẫn đến mất ổn định lưới điện và cắt giảm công suất điện mặt trời.
Để có thể phát triển hơn nữa, thì cơ sở hạ tầng kết nối trong khu vực phải được tăng cường. Kế hoạch chi tiết Lưới điện ASEAN vừa được Trung tâm Năng lượng ASEAN phát triển để bắt đầu các cuộc thảo luận khu vực và giao dịch điện xuyên biên giới. Lưới tích hợp được đề xuất này sẽ cho phép lưới điện hấp thụ các dạng năng lượng tái tạo biến đổi như gió và mặt trời ở mức độ cao.
Thứ hai: Vấn đề tài chính. Tại nhiều quốc gia Đông Nam Á, khả năng tài chính vẫn đang là một rào cản. Mặc dù chi phí công nghệ năng lượng mặt trời đang giảm, nhưng vốn đầu tư ban đầu lớn cho các dự án nguồn điện này vẫn là một trở ngại đối với nhiều nhà đầu tư.
Do đó, để đạt được các mục tiêu giảm phát thải cacbon, các quốc gia Đông Nam Á cần được hỗ trợ tài chính đáng kể. Ví dụ, Indonesia cần tăng đầu tư vào năng lượng tái tạo từ 2 tỷ USD mỗi năm lên khoảng 10 tỷ USD mỗi năm để đạt được mục tiêu vào năm 2030. Trong khi đó, Philippines cần tổng vốn đầu tư 28 tỷ USD (trong vòng 7 năm) để hoàn thành kế hoạch mở rộng năng lượng tái tạo vào năm 2030.
Thứ ba: Quỹ đất. Một trong những vấn đề ngày càng trở nên quan trọng đối với việc phát triển các dự án năng lượng mặt trời quy mô lớn ở Đông Nam Á, đặc biệt là ở các quốc gia đông dân như Singapore và Philippines, là việc có đủ quỹ đất. Sự cạnh tranh về đất đai giữa các ngành công nghiệp khác nhau và nhu cầu bảo tồn đất nông nghiệp, cũng như môi trường sống tự nhiên có thể hạn chế không gian dành cho việc lắp đặt quy mô lớn. Thách thức này đã dẫn đến việc tìm kiếm các giải pháp thay thế. Chẳng hạn như phát triển hệ thống năng lượng mặt trời nổi để khắc phục những hạn chế về đất đai.
Thứ tư: Lực lượng lao động. Việc thiếu lao động có tay nghề và chuyên môn kỹ thuật đang cản trở sự phát triển ở khu vực Đông Nam Á. Việc mở rộng nhanh chóng công suất đòi hỏi lực lượng lao động lành nghề để thiết kế, lắp đặt và bảo trì hệ thống. Tuy nhiên, nhiều quốc gia trong khu vực phải đối mặt với tình trạng thiếu lao động có tay nghề cao đã ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả của các dự án năng lượng mặt trời.
Thứ năm: Khung chính sách và quy định. Những thách thức về chính sách và quy định có thể cản trở sự phát triển năng lượng mặt trời ở khu vực Đông Nam Á. Trong một số trường hợp, việc thiếu khung chính sách rõ ràng và nhất quán, cũng như các rào cản quan liêu có thể tạo ra sự không chắc chắn cho các nhà đầu tư, cản trở sự phát triển của thị trường này.
Điện năng lượng mặt trời
Chưa hết, việc tích hợp năng lượng mặt trời vào các chính sách năng lượng và khung pháp lý hiện có có thể gặp nhiều thách thức, đặc biệt ở vài quốc gia có trợ giá ngành công nghiệp nhiên liệu hóa thạch.Triển Vọng Điện Mặt Trời Tại Đông Nam Á (Giai Đoạn 2023 – 2027):
Sau hai năm thị trường thu hẹp do thay đổi về quy định trên thị trường năng lượng mặt trời tại Việt Nam, việc bổ sung công suất mới ở khu vực Đông Nam Á dự kiến sẽ bắt đầu lại xu hướng tăng từ năm 2023. Tuy nhiên, vẫn còn rất nhiều sự không chắc chắn về hướng đi của thị trường, vì một số quốc gia đang ở thời điểm bước ngoặt trong câu chuyện năng lượng mặt trời của họ. Chẳng hạn như các cuộc đấu giá trong khuôn khổ Đấu giá Năng lượng Xanh (GEA) ở Philippines, với hơn 9 GW công suất được đấu thầu. Câu hỏi đặt ra là: Việc triển khai sẽ diễn ra nhanh như thế nào trên toàn thế giới và khu vực? Trong Kịch bản cao của SolarPower châu Âu cho rằng: Một số quốc gia đã vượt qua ngưỡng GW bổ sung hàng năm vào năm 2023, đưa công suất lắp đặt trong khu vực lên 5,7 GW. Ngược lại, trong Kịch bản thấp có đặc điểm là tiếp thu chậm và gặp trở ngại về tài chính, cũng như các thách thức khác, mức tăng sẽ giảm xuống còn 2,5 GW.
Bắt đầu từ năm 2024, tốc độ tăng trưởng cao dự kiến sẽ diễn ra trên toàn khu vực Đông Nam Á. Với mức tăng trưởng 32%, công suất lắp đặt hàng năm được dự báo sẽ đạt 5,1 GW. Trong những năm tiếp theo, kết quả của các chương trình năng lượng mặt trời trở nên rõ ràng hơn, đưa tăng trưởng thị trường khu vực lên 8,1 GW vào năm 2025 (+59%), 10,4 GW vào năm 2026 (+28%) và 13,3 GW vào năm 2027 (theo Kịch bản trung bình). Nếu những thách thức chính vẫn tiếp diễn, khối lượng lắp đặt vào năm 2027 có thể vẫn ở mức thấp là 6,6 GW. Tuy nhiên, thị trường sẽ tăng lên tới 21,9 GW (theo Kịch bản cao).Việt Nam Đứng Đầu Top 5 Thị Trường Đông Nam Á:
Theo dự báo của SPE: Sẽ có 5 quốc gia dẫn đầu về năng lượng mặt trời tại khu vực hiện tại và tương lai gần, đó là: Việt Nam, Thái Lan, Malaysia, Philippines và Indonesia.
Việt Nam đã trải qua sự phát triển nhanh chóng trong lĩnh vực đầu tư phát triển năng lượng mặt trời trong những năm gần đây. Đến năm 2023, Việt Nam đã trở thành một trong những quốc gia hàng đầu trong thị trường năng lượng mặt trời ở Đông Nam Á.
Công suất năng lượng mặt trời đã được lắp đặt tại Việt Nam đã tăng đáng kể trong 5 năm qua, đạt khoảng 19 GW vào năm 2022. Sự tăng trưởng này có thể là do các chính sách hỗ trợ của Chính phủ, biểu giá ưu đãi hấp dẫn (FIT) và nguồn tài nguyên tuyệt vời. Sự bùng nổ năng lượng mặt trời ở Việt Nam diễn ra từ năm 2017 đến năm 2020, nhờ áp dụng giá FIT ở mức giá ban đầu là 0,0935 USD/kWh, cho các dự án hoàn thành trước ngày 30/6/2019. Khung giá FIT thứ hai được thiết lập từ ngày 1/7/2019, với 0,0709 USD/kWh cho trang trại, 0,0769 USD/kWh cho năng lượng mặt trời nổi và 0,0838 USD/kWh trên mái nhà, áp dụng cho các dự án hoàn thành vào cuối năm 2020.
Nhờ hai khung giá FIT này, công suất quang điện ở Việt Nam đã tăng 16 GW chỉ trong giai đoạn 2019 – 2020.
Tỷ trọng năng lượng mặt trời trong hệ thống điện của Việt Nam lên tới 24% vào năm 2020, thuộc hàng cao nhất thế giới. Nhưng việc thiếu các giải pháp linh hoạt để tích hợp nguồn điện này quy mô lớn đã gây thêm áp lực cho lưới điện. Trong những năm gần đây, thị trường thu hẹp đáng kể sau khi kết thúc FIT và những thay đổi về quy định liên quan. Khi triển vọng về dự án năng lượng mặt trời tập trung dường như mờ nhạt, nhiều bên tham gia bắt đầu tăng cường hoạt động trong các dự án trên mái nhà.
Sau vài năm đầy thử thách đối với các doanh nghiệp, kỳ vọng khung pháp lý mới sẽ được ban hành. Tuy nhiên, những hạn chế đối với các dự án mới hòa lưới, do lo ngại về nghẽn lưới điện và chiếm dụng đất đai sẽ gây ra hạn chế đáng kể cho việc phát triển nguồn năng lượng này ở Việt Nam. Với việc thị trường dự kiến sẽ dựa phần lớn vào phân khúc điện mặt trời (tự sản, tự tiêu) trong những năm tới, thật khó để tưởng tượng việc bổ sung công suất sẽ lặp lại như mức kỷ lục của năm 2019 – 2020 và sẽ duy trì ở mức dưới, hoặc cao hơn một chút phạm vi GW trong vài năm tới.
Theo: SOLASPOWEREURROPE – 10/2023.
XEM THÊM TIN TỨC: Hành trình bùng nổ của “nguồn điện vô tận” ở Việt Nam
